♪ Προσέξτε, είναι Πρωταπριλιά! Το έθιμο με το ψέμα

Από την Ισλανδία ως την Γκόα

και από την Αθήνα ως την Αλάσκα,

η Πρωταπριλιά,

η Ημέρα των Τρελών του Απρίλη

(April Fools Day), είναι μέρα χαράς, αστείων,

κάποτε χοντροκομμένων, και ψεμάτων

με στόχο την γελοιοποίηση ή εξαπάτηση

κάποιου, πάντα για την (έστω κακεντρεχή)

διασκέδαση των πολλών.

Παρ’ όλα αυτά, παρά την ευρεία

γεωγραφική διάδοση της γιορτής

και την καταγραφή της στα ιστορικά κείμενα

αιώνες τώρα, ακόμη δεν γνωρίζουμε

από που κρατάει η σκούφια της.

Το σίγουρο είναι πως, δεν είναι χριστιανική γιορτή. Μια απόπειρα που έχει γίνει για τη σύνδεσή της με την αλλαγή του ημερολογίου (Ιουλιανό/ Γρηγοριανό) είναι μάλλον αποτυχημένη, αλλά δεν παύει να είναι αρκετά διαδεδομένη. Σύμφωνα με την εκδοχή των χριστιανικών ριζών της γιορτής, όλα ξεκίνησαν όταν, στα τέλη του 16ου αιώνα, ο πάπας Γρηγόριος αποφάσισε να αντικαταστήσει με ένα σωστότερο ημερολόγιο το παλαιό Ιουλιανό. Το νέο ημερολόγιο τοποθέτησε την πρώτη του χρόνου στην πρώτη Ιανουαρίου. Από τις πρώτες χώρες που ακολούθησαν την παπική εντολή ήταν η Γαλλία. Όμως, δεν ακολούθησαν και όλοι οι πολίτες της. Αρκετοί επέμειναν στο παλαιό ημερολόγιο και την πρωτοχρονιά της πρώτης Απριλίου, γινόμενοι περίγελως των ημερολογιακώς «μοντέρνων» της εποχής, οι οποίοι τους στοχοποίησαν και τους πιάνανε στο ψιλό.
Η εκδοχή αυτή θεωρείται παρατραβηγμένη και ιστορικά δεν φαίνεται να στέκει. Και αυτό γιατί η ημέρα τιμονταν με ψέματα και χοντροκομμένα αστεία πολλά χρόνια πριν από την ημερολογιακή αλλαγή αλλά και γιατί τιμάται και σε πληθυσμούς που δεν έχουν καμμία σχέση με το χριστιανικό κόσμο, όπως, λόγου χάριν, οι Ινδοί. Ακριβώς αυτό το πλούσιο παρελθόν της κάνει πιο πιθανή την εκδοχή, η Πρωταπριλιά να αποτελεί επιβίωση -με μικρές αλλαγές – της εορτής που οι Ρωμαίοι ονόμαζαν Ιλάρια και γιορταζόταν συγκεκριμένες ημερομηνίες μετά την ισημερία, στο τέλος του Μαρτίου.
Η γιορτή αποτελούσε κατάληξη μιας σειράς εορτών, όλων αφιερωμένων στο ζεύγος της Μητέρας Θεάς Κυβέλης, της καταγόμενης από τη Φρυγία και τόσο αγαπητής στη Μικρά Ασία και τη Θράκη, και του γιού και εραστή της Άττι, που αυτοευνουχίστηκε – κάτι που οι Ρωμαίοι ενθυμούνταν στις 22 Μαρτίου-, πέθανε και έμοιασε για πάντα νεκρός – γι’ αυτό και οι Ρωμαίοι νήστευαν και τον μοιρολογούσαν στις 24 Μαρτίου- αλλά, εν τέλει ανασταινόταν από την ίδια τη Θεά την επομένη, την ογδόη ημέρα προ των Καλενδών του Απριλίου, έτοιμος να ξαναδοθεί στον έρωτα και τη ζωή. Ο Άττις ξαναρχόταν – η φύση αναγεννιόταν. Η ημέρα της ανάστασης του Άττι ήταν όντως Ιλαρή. Οι Ρωμαίοι γιόρταζαν και χαίρονταν, στη σκιά της ισημερίας, τον ερχομό της άνοιξης, την ανάσταση της φύσης και της ζωής. Σε αντίθεση με τους Μικρασιάτες και θράκες λάτρεις των δύο -εμφανώς φυσιοκρατικών – θεοτήτων, οι Ρωμαίοι δεν έφταναν σε μανία και δεν αυτοενουχίζονταν προς τιμήν της θεότητας. Έτρωγαν, έπιναν, τραγουδούσαν, παίζανε παιγνίδια ομαδικά αφιερωμένα στην Κυβέλη, μασκαρεύονταν και παρωδούσαν γνωστές προσωπικότητες.

Προέλευση του Εθίμου

Τα ψέματα της πρωταπριλιάς είναι ένα έθιμο που μας έχει έρθει από την Ευρώπη. Υπάρχουν διάφορες εκδοχές σχετικά με τον τόπο και τον χρόνο που γεννήθηκε το έθιμο αυτό. Δύο από αυτές, όμως, είναι οι επικρατέστερες.

Από τους Κέλτες Σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή, το έθιμο ξεκίνησε από τους Κέλτες. Λαός της βορειοδυτικής Ευρώπης, οι Κέλτες, ήταν δεινοί ψαράδες. Η εποχή του ψαρέματος ξεκινούσε την 1η Απριλίου. Όσο καλοί ψαράδες όμως και να ήταν, την εποχή αυτή του χρόνου τα ψάρια πιάνονται δύσκολα. Έτσι και αυτοί, όπως προστάζει ο κώδικας δεοντολογίας των ψαράδων όλων των εποχών, έλεγαν ψέματα σχετικά με τα πόσα ψάρια είχαν πιάσει. Αυτή η συνήθεια, έγινε με το πέρασμα του χρόνου έθιμο.

Από τη Γαλλία Η δεύτερη εκδοχή, που θεωρείται και ποιο βάσιμη ιστορικά, θέλει γενέτειρα του εθίμου την Γαλλία του 16ου αιώνα. Μέχρι το 1564 η πρωτοχρονιά των Γάλλων ήταν η «1η Απριλίου». Την χρονιά αυτή όμως, και επί βασιλείας Καρόλου του 9ου, αυτό άλλαξε και πρωτοχρονιά θεωρούνταν πλέον η 1η Ιανουαρίου. Στην αρχή αυτό δεν το δέχτηκαν όλοι οι πολίτες. Οι αντιδραστικοί συνέχιζαν να γιορτάζουν, την παλαιά πλέον, πρωτοχρονιά τους την 1η Απριλίου, ενώ οι υπόλοιποι τους έστελναν πρωτοχρονιάτικα δώρα για να τους κοροϊδέψουν. Το πείραγμα αυτό μετατράπηκε με τον καιρό σε έθιμο.

Το έθιμο στην Ελλάδα

Όπου και να γεννήθηκε πάντως, γεγονός είναι ότι το έθιμο αυτό ήρθε και στην Ελλάδα και διαφοροποιήθηκε αποκτώντας μια ελληνική χροιά. Η βασική ιδέα βέβαια παρέμεινε ίδια. Λέμε αθώα ψέματα με σκοπό να ξεγελάσουμε το «θύμα» μας. Σε κάποιες περιοχές της πατρίδας μας, θεωρούν ότι όποιος καταφέρει να ξεγελάσει τον άλλο, θα έχει την τύχη με το μέρος του όλη την υπόλοιπη χρονιά. Σε κάποιες άλλες πιστεύουν ότι ο «θύτης» θα έχει καλή σοδειά στις καλλιέργειες του. Επίσης το βρόχινο νερό της πρωταπριλιάς, θεωρούν μερικοί, ότι έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Όσο για το «θύμα», πιστεύεται ότι, σε αντίθεση με τον «θύτη», θα έχει γρουσουζιά τον υπόλοιπο χρόνο και πιθανότατα αν είναι παντρεμένος θα χήρεψει γρήγορα. Σύμφωνα με τον έλληνα λαογράφο Λουκάτο το έθιμο αυτό αποτελεί ένα σκόπιμο «ξεγέλασμα των βλαπτικών δυνάμεων που θα εμπόδιζαν την όποια παραγωγή» όπως είναι η αρχή του μήνα τόσο για τον Μάρτιο, όσο και τον Απρίλιο υποχρεώνοντας πολλούς να λαμβάνουν διάφορα «αντίμετρα» (αλεξίκανα μέτρα). Έπίσης και ο Έλληνας λαογράφος Γ. Μέγας συμφωνεί πως η πρωταπριλιάτικη «ψευδολογία» παραπλανά ελλοχεύουσες δυνάμεις του κακού, έτσι ώστε να θεωρείται από τον λαό ως σημαντικός όρος μαγνητικής ενέργειας (έλξης ή αποτροπής) για μια επικείμενη επιτυχία.

Προφανώς, περνούσαν καλά.

Τόσο καλά ώστε, η ρίζα της γιορτής – μιας μάλλον δευτερεύουσας γιορτής, στην οποία ούτε οι ιστορικοί ούτε οι πολιτικοί έδωσαν ποτέ μεγάλη σημασία- να αποδειχθεί ισχυρότατη και ο απόηχός της να ζει μέχρι σήμερα, στην ιλαρή πρωταπριλιά, μια γιορτή που αγαπούν και τιμούν ιδιαίτερα οι δημοσιογράφοι, ακόμη και αν κάποτε τους οδηγεί στην φυλακή, όπως δυό φορές έχει συμβεί στην πατρίδα μας.
Τον προηγούμενο αιώνα, η τεχνολογία βοήθησε κάποιους να ξεγελάσουν χιλιάδες άτομα την ημέρα αυτή. Για παράδειγμα μια Αμερικάνικη εφημερίδα δημοσίευσε ένα άρθρο (στις αρχές του 20ου αιώνα), στο οποίο αναφερόταν ότι ο Τόμας Έντισον είχε εφεύρει μια μηχανή, η οποία μετέτρεπε το νερό σε κρασί. Φανταστείτε την χαρά όλων των «μερακλήδων» της εποχής. Οι μερακλήδες μπορεί να χάρηκαν, αλλά οι μετοχές, των εταιριών παρασκευής και διακίνησης οίνου, σημείωσαν κατακόρυφη πτώση στο χρηματιστήριο.

Ένα άλλο παράδειγμα μεγάλης πρωταπριλιάτικης φάρσας, είναι αυτή του δικτύου BBC το 1957. Τότε προβλήθηκε, από το δίκτυο αυτό, ένα ρεπορτάζ, στο οποίο Ιταλοί γεωργοί μάζευαν μακαρόνια από τα δέντρα που υποτίθεται ότι τα παράγουν. Παρόμοια ρεπορτάζ συνεχίζονται όμως μέχρι και σήμερα σχεδόν από το σύνολο των μαζικών μέσων επικοινωνίας που τις περισσότερες φορές αγγίζουν σημαντικά θέματα οικονομίας, διασκέδασης, κ.λπ.

Το πρωταπριλιάτικο αστείο κάθε εφημερίδας, σταθμού ή ιστότοπου, αποτελεί προϊόν συσκέψεων, συζητήσεων και πολλών απορρίψεων, πριν αποφασισθεί πια είδηση θα εκπροσωπήσει το χιούμορ και τη διάθεση των συντακτών, προσφέροντας παράλληλα μια μοναδική, ευχάριστη εθιμοτυπική, πια, σπαζοκεφαλιά στους αναγνώστες, ακροατές ή θεατές: αυτήν του εντοπισμού του πρωταπριλιάτικου και της σύγκρισης, με φίλους και γνωστούς, για το καλύτερο πρωταπριλιάτικο της χρονιάς.

Tο καλύτερο πρωταπριλιάτικο αστείο έρχεται στα μέσα του Mάη από τη Mυτιλήνη. O δημοσιογράφος της καθημερινής εφημερίδας του νησιού «Eμπρός» Nίκος Mανάβης, ειδοποιήθηκε ότι παραπέμπεται σε δίκη στις 23 Iουνίου με την κατηγορία της διασποράς ψευδών ειδήσεων για ένα πρωταπριλιάτικο «ψέμα» που είχε δημοσιεύσει το 2001 στην εφημερίδα που τότε εργαζόταν.

Tο «ψέμα»

O κ. Mανάβης είχε την ιδέα να χρησιμοποιήσει ως «υλικό» για το καθιερωμένο πρωταπριλιάτικο αστείο της εφημερίδας «Kυριακάτικα Aιολικά Nέα» το γεγονός ότι μόλις είχε ολοκληρωθεί ένα έργο οδοποιίας, η εκτέλεση του οποίου είχε διαρκέσει οκτώ ολόκληρα χρόνια ταλαιπωρώντας αφάνταστα τους κατοίκους του νησιού. Πρόκειται για το δρόμο και τη γέφυρα που ενώνει τη Mυτιλήνη με την Παναγιούδα. Xρησιμοποιώντας λοιπόν μια επεξεργασμένη φωτογραφία όπου εμφανιζόταν να έχει καταρρεύσει τμήμα της γέφυρας, ο κ. Mανάβης δημοσίευσε κείμενο με τίτλο «Aπό θαύμα δεν θρηνήσαμε θύματα». Tο γεγονός ότι την αμέσως επόμενη ημέρα, ως είθισται, δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα αναίρεση της πρωταπριλιάτικης «είδησης» πέρασε απαρατήρητο από τον εισαγγελέα, ο οποίος στις 12 Aπριλίου 2001 διέταξε προκαταρκτική έρευνα. Φυσικά, τόσο στην ένορκη κατάθεσή του όσο και στην απολογία του ενώπιον της ανακρίτριας, ο δημοσιογράφος εξήγησε ότι επρόκειτο για ένα καθαρά χιουμοριστικό ρεπορτάζ, ενώ παρουσίασε και το δημοσίευμα της αναίρεσής του. Παρ’ όλα αυτά, τέσσερα χρόνια αργότερα, η Eισαγγελία Πρωτοδικών Mυτιλήνης με κλητήριο θέσπισμα που υπογράφει η αντεισαγγελέας Aθηνά Λαμπέα, παραπέμπει τον κ. Mανάβη σε δίκη με την κατηγορία της «διασποράς ψευδών ειδήσεων».

Προηγούμενο

«H πλάκα είναι ότι στη Mυτιλήνη έχουν γραφτεί και “χειρότερα” πρωταπριλιάτικα αστεία χωρίς ποτέ να έχει γίνει τίποτα. Aπό το ότι κατέρρευσε ο τρούλος ενός ναού μέχρι το ότι ένα βουνό έγειρε και κινδυνεύει να πλακώσει ένα χωριό», λέει στην «K» ο «κατηγορούμενος» κ. Mανάβης… «Πέρα από το ευτράπελο του θέματος, όμως, όταν φτάνουμε στο σημείο ένας δημοσιογράφος να κατηγορείται για τέτοια πράγματα, όλα είναι πιθανά. Aκόμα και να καταδικαστεί τελικά. Φαίνεται όμως ότι όταν ένας εισαγγελέας δεν μπορεί να στείλει στο ακροατήριο σοβαρές υποθέσεις, ασχολείται με τέτοια». Kι αν σας φαίνεται απίστευτο, σημειώνουμε ότι υπάρχει δικαστικό προηγούμενο. Tην Πρωταπριλιά του 1977, δύο δημοσιογράφοι που εργάζονταν στο EIP μετέδωσαν ότι το νέφος έχει ξεπεράσει τα όρια επικινδυνότητας προτρέποντας τους πολίτες να μείνουν μέσα. Kαι τότε οι δημοσιογράφοι παραπέμφθηκαν σε δίκη και τελικά αθωώθηκαν.

Πηγή: http://users.sch.gr/babaroutsoup/today/ethima/laografiaan.htm#

Posted in: ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΔΙΑΦΟΡΑ, ΚΟΣΜΟΣ